Budżet obywatelski jest szczególną formą konsultacji społecznych. W jego ramach każdego roku mieszkańcy mają możliwość zadecydowania o tym na co zostaną przeznaczone wydatkowane w jego ramach pieniądze. Pierwszy budżet obywatelski w Polsce został zrealizowany w Sopocie już w 2011 roku.
Budżet obywatelski – przepisy prawne i etapy
Przepisy dotyczące budżetu obywatelskiego zostały zawarte głównie w ustawie o samorządzie gminnym, w artykule 5a, ust. od 3 do 7. W kontekście funkcjonowania budżetu obywatelskiego istotny jest zapis z ust. 4 wspomnianej ustawy, na mocy którego zadania, które zostały wybrane w wyniku głosowania mieszkańców muszą zostać uwzględnione w uchwale budżetowej, natomiast rada gminy nie może w istotny sposób ich zmieniać ani usuwać.
Dla miast na prawach powiatu budżet obywatelski ma charakter obligatoryjny. Ponadto wysokość środków przeznaczonych na wynikające z niego zadania powinna wynieść przynajmniej 0,5% wydatków gminy, które zostały zawarte w ostatnim sprawozdaniu z wykonania budżetu. Istnieją dwa sposoby, na jakie przewidziane na budżet obywatelski środki mogą być dzielone. Po pierwsze, mogą to być pule obejmujące całość gminy lub jej części. Po drugie, mogą to być kategorie kwotowe projektów, które również będą dotyczyć całości lub części gminy. Należy też odnotować, że zgodnie z artykułem 28aa, ust. 1 i 2 w przedstawianym co roku do 31 maja raporcie o stanie gminy musi znaleźć się informacja o realizacji budżetu obywatelskiego.
Jak informuje raport Najwyższej Izby Kontroli, możemy wyróżnić następujące etapy budżetu obywatelskiego:
- określenie zasad i trybu przeprowadzania konsultacji;
- promocja budżetu obywatelskiego;
- przyjmowanie wniosków z propozycjami projektów obywatelskich;
- weryfikacja zgłoszonych propozycji, odrzucenie niespełniających wymagań, rozpatrzenie odwołań;
- głosowanie;
- realizacja wybranych w głosowaniu projektów;
- ewaluacja.
Obowiązkowe uchwały rady gminy
Do rady gminy należy przyjęcie wymogów, jakie powinny spełniać zgłaszane przez mieszkańców projekty. Powinny one w miarę możliwości uwzględniać uniwersalne projektowanie. Sformułowanie to pojawia się w artykule 2 pkt. 4 ustawy o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami, który z kolei wynika z artykułu 2 Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych, sporządzonej w Nowym Jorku dnia 13 grudnia 2006 r.
W artykule 6 ustawy o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami wymienione zostały trzy zakresy dostępności: architektoniczna (m.in. brak barier, informacja o rozkładzie pomieszczeń w budynku, zapewnienie możliwości dostępu dla osób korzystających z pomocy psa), cyfrowa (określona w ustawie o dostępności cyfrowej stron internetowych i aplikacji mobilnych podmiotów publicznych) oraz informacyjno-komunikacyjna (m.in. środki wspierające komunikowanie się, np. w języku migowym, zdalny dostęp online do tłumacza, urządzenia dla osób słabosłyszących).
Rada gminy określa również wymaganą liczbę podpisów mieszkańców popierających dany projekt. Istnieje tu jedno ograniczenie: liczba ta nie może być wyższa, niż 0,1% mieszkańców obszaru, którego ten projekt ma dotyczyć. Organ stanowiący gminy przyjmuje też wymogi dotyczące takich kwestii, jak spełnienie przez projekty wymogów formalnych, zgodność projektów z prawem oraz ich wykonalność techniczna. Konieczne jest także przyjęcie uregulowań dotyczących trybu odwoływania się w przypadku, jeżeli konkretny projekt nie zostanie dopuszczony do głosowania. Mając na względzie, że głosowanie nad budżetem obywatelskim musi gwarantować bezpośredniość i równość tego głosowania rada przyjmuje zasady dotyczące jego przeprowadzania oraz ustalania i ogłaszania wyników. Wszystkie wymienione w tej części uregulowania rada przyjmuje w formie uchwały.
Tekst: Herbert Gnaś
Grafika: Mohamed Hassan, Pixabay
Przy przygotowywaniu artykułu oprócz obowiązujących aktów prawnych skorzystano z raportu Najwyższej Izby Kontroli Funkcjonowanie budżetów partycypacyjnych (obywatelskich), LGD.430.001.2019, Nr ewid. 20/2019/P/18/064/LGD.