Istnieją okoliczności, w których tak wójt gminy, jak i burmistrz lub prezydent miasta mogą utracić swoje stanowisko. W zależności od sytuacji udział w tym może mieć organ stanowiący danej jednostki samorządu terytorialnego (rada), mieszkańcy lub nawet organy władzy państwowej. Przyjrzyjmy się tym sytuacjom.
Skrócenie kadencji – czynniki obiektywne
Przepisy dotyczące tego, kiedy kadencja wójta, burmistrza lub prezydenta miasta może ulec skróceniu są w dużej mierze zawarte w ustawie o bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza i prezydenta miasta. Poświęcony jest temu rozdział 5 ustawy dotyczący wygaśnięcia mandatu pełniącej taką funkcję osoby. W dwóch przypadkach zależy to od decyzji tej osoby, która oczywiście może sama zrezygnować, lub też jeszcze przed objęciem stanowiska odmówić złożenia ślubowania.
Funkcji wójta, burmistrza i prezydenta nie można też łączyć z pewnymi funkcjami: zatrudnieniem w administracji rządowej a także z mandatem posła lub senatora. Można też być wójtem, burmistrzem lub prezydentem tylko w jednej gminie lub jednym mieście. Jako że wójt, burmistrz i prezydent są jednocześnie pracownikami urzędu gminy/miasta mogą również utracić stanowisko na skutek pogorszenia się stanu ich zdrowia. Ma to miejsce, jeżeli zostanie orzeczona ich trwała niezdolność do pracy.
Specyficzną z kolei sytuacją jest ta wynikająca nie tylko z ustawy o bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza i prezydenta miasta, ale i ordynacji wyborczej do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw. Może się bowiem zdarzyć, że dana jednostka samorządu terytorialnego zostanie albo połączona z inną, albo też włączona do innej jednostki. Wtedy też wygasają mandaty wójtów, burmistrzów i prezydentów obu jednostek.
Skrócenie kadencji wójta, burmistrza i prezydenta z jego winy
Jest kilka sytuacji, w których wójt, burmistrz lub prezydent mogą zawinić w sposób, którego konsekwencją będzie wygaśnięcie ich mandatu. Przede wszystkim taka osoba ma obowiązek złożyć w terminie swoje oświadczenie majątkowe. Kiedy lub do kiedy musi je złożyć? Na początku kadencji oraz do 30 kwietnia każdego kolejnego roku. Jeżeli tego nie zrobi – traci stanowisko. Nie może też prowadzić jakiejkolwiek działalności gospodarczej, za wyjątkiem prowadzenia rodzinnego gospodarstwa rolnego.
Istotny jest przepis mówiący o tym, że wójt, burmistrz i prezydent tracą stanowisko, jeżeli utracą tzw. prawo wybieralności. Najczęściej wiąże się to z faktem, że dana osoba została skazana za przestępstwo umyślne, ścigane z oskarżenia publicznego lub przestępstwo skarbowe. To akurat wynika z przepisów kodeksu wyborczego. Nie ma tu też znaczenia, czy zasądzona została kara pozbawienia wolności, czy grzywna.
Szczególny przypadek zakończenia kadencji wójta, burmistrza lub prezydenta jest zapisany we wspomnianej na początku ustawie w powiązaniu z artykułem 96 ust. 2 ustawy o samorządzie gminnym. Otóż jeżeli dana osoba notorycznie łamie prawo: Konstytucję lub inne przepisy wynikające z ustaw wojewoda wzywa tę osobę do zaprzestania takich działań. Jeżeli natomiast sytuacja nie ulega zmianie – wnioskuje do Prezesa Rady Ministrów wprost o odwołanie tej osoby.
Referendum lokalne – na wniosek rady lub mieszkańców
Dość znaną sytuacją w wyniku której następuje zakończenie kadencji wójta, burmistrza, prezydenta jest podjęcie takiej decyzji przez mieszkańców w referendum lokalnym, o czym pisaliśmy tutaj. Do zainicjowania takiego referendum przez radę może dojść w sytuacji, gdy danemu włodarzowi gminy lub miasta rada nie udzieli absolutorium z wykonania budżetu (sytuacja obligatoryjna), nie udzieli mu wotum zaufania w dwóch kolejnych latach lub z innej przyczyny. Referendum takie może się również odbyć na wniosek stosownej liczby mieszkańców, o czym z kolei piszemy tutaj.
Tekst: Herbert Gnaś