Istnieją okoliczności, w których wójt gminy oraz burmistrz lub prezydent miasta mogą utracić swoje stanowisko. W zależności od sytuacji udział w tym może mieć organ stanowiący danej jednostki samorządu terytorialnego (rada), mieszkańcy lub organy władzy państwowej. W niektórych sytuacjach następuje to z mocy prawa.
Skrócenie kadencji – czynniki obiektywne
Przepisy dotyczące tego, kiedy kadencja wójta, burmistrza lub prezydenta miasta może ulec skróceniu zostały w dużej mierze zawarte w ustawie o bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza i prezydenta miasta. Poświęcony jest temu rozdział 5 ustawy dotyczący wygaśnięcia mandatu pełniącej taką funkcję osoby. W dwóch przypadkach zależy to od decyzji tej osoby, która może sama zrezygnować ze stanowiska, lub też jeszcze przed jego objęciem odmówić złożenia ślubowania.
Stanowiska wójta, burmistrza i prezydenta nie można też łączyć z pewnymi funkcjami: zatrudnieniem w administracji rządowej a także z mandatem posła lub senatora. Można też pełnić funkcję wójta, burmistrza lub prezydenta tylko w jednej gminie lub w jednym mieście. Ponieważ wójt, burmistrz i prezydent są jednocześnie pracownikami urzędu gminy/miasta mogą również utracić stanowisko na skutek pogorszenia się stanu ich zdrowia. Ma to miejsce, jeżeli zostanie orzeczona ich trwała niezdolność do pracy.
Specyficzną z kolei sytuacją jest ta wynikająca nie tylko z ustawy o bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza i prezydenta miasta, ale i ordynacji wyborczej do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw. Może się bowiem zdarzyć, że dana jednostka samorządu terytorialnego zostanie albo połączona z inną, albo też włączona do innej jednostki. Wygasają wtedy mandaty wójtów, burmistrzów i prezydentów obu tych jednostek.
Skrócenie kadencji z winy wójta, burmistrza lub prezydenta
Istnieje kilka sytuacji, w których wójt, burmistrz lub prezydent mogą zawinić w sposób, którego konsekwencją będzie wygaśnięcie ich mandatu. Przede wszystkim pełniąca tę funkcję osoba ma obowiązek złożyć w terminie swoje oświadczenie majątkowe. Musi je złożyć na początku kadencji oraz do 30 kwietnia każdego kolejnego roku. Niewywiązanie się z tego obowiązku skutkuje utratą stanowiska. Wójt, burmistrz lub prezydent nie może też prowadzić jakiejkolwiek działalności gospodarczej, za wyjątkiem rodzinnego gospodarstwa rolnego.
Istotny jest przepis mówiący o tym, że wójt, burmistrz lub prezydent tracą stanowisko, jeżeli utracą tzw. prawo wybieralności. Najczęściej wiąże się to z faktem, że dana osoba została skazana za przestępstwo umyślne, ścigane z oskarżenia publicznego lub przestępstwo skarbowe. Wynika to z przepisów kodeksu wyborczego. Nie ma tu znaczenia, czy zasądzona została kara pozbawienia wolności, czy grzywna.
Szczególny przypadek zakończenia kadencji wójta, burmistrza lub prezydenta został zapisany we wspomnianej na początku ustawie w powiązaniu z artykułem 96 ust. 2 ustawy o samorządzie gminnym. Otóż jeżeli dana osoba notorycznie dopuszcza się łamania prawa: Konstytucji lub innych przepisów wynikających z ustaw wojewoda wzywa tę osobę do zaprzestania takich działań. Jeżeli natomiast sytuacja nie ulega zmianie – wnioskuje do Prezesa Rady Ministrów o odwołanie tej osoby.
Referendum lokalne – na wniosek rady lub mieszkańców
Skrócenie kadencji wójta, burmistrza, prezydenta może też nastąpić w rezultacie odwołania go przez mieszkańców w referendum lokalnym, o czym pisaliśmy tutaj. Do zainicjowania takiego referendum przez radę może dojść w sytuacji, gdy osobie kierującej sprawami gminy gminy lub miasta rada nie udzieli absolutorium z wykonania budżetu (sytuacja obligatoryjna), nie udzieli mu wotum zaufania w dwóch kolejnych latach lub z innej przyczyny. Referendum takie może się również odbyć na wniosek stosownej liczby mieszkańców, sytuację ta została zaprezentowana tutaj.
Tekst: Herbert Gnaś
Fot. Geralt, Pixabay