Podobnie, jak ma to miejsce w przypadku wójta, burmistrza i prezydenta miasta, również kadencja organu stanowiącego gminy lub miasta, czyli rady może zostać skrócona przed kolejnymi wyborami. Możliwości takich wbrew pozorom nie jest mało i wynikają one z kilku ustaw. Niektóre z takich sytuacji z pewnością nie wszystkim są znane.
Referendum lokalne w sprawie odwołania rady
Jest to bodajże najbardziej znana i zapewne najczęściej spotykana w praktyce możliwość zakończenia kadencji rady gminy lub rady miasta, czyli organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego. Wynika to bezpośrednio z przepisów ustawy o referendum lokalnym. W przeciwieństwie do funkcji wójta gminy oraz burmistrza i prezydenta miasta, radę tak gminy, jak i miasta odwołać można tylko i wyłącznie w referendum przeprowadzonym na wniosek mieszkańców. Wniosek taki musi zostać poparty przez co najmniej 10% uprawnionych do głosowania mieszkańców danej gminy. Regulują to artykuł 5 ust. 1 oraz artykuł 4 ust. 1 wspomnianej ustawy.
Naruszenie prawa przez radę
Analogicznie, jak ma to miejsce w przypadku stanowiska wójta, burmistrza lub prezydenta (o czym piszemy tutaj) istnieje specyficzna sytuacja, w której może dojść do rozwiązania rady przez jeden z organów władzy centralnej. Dzieje się tak w oparciu o artykuł 96 ust. 1 ustawy o samorządzie gminnym. Sytuacja taka może mieć miejsce wtedy, kiedy dana rada gminy lub miasta notorycznie łamie prawo w postaci przepisów wynikających bezpośrednio z Konstytucji, lub też innych ustaw. W takiej sytuacji Prezes Rady Ministrów może złożyć wniosek do Sejmu o rozwiązanie takiej rady, natomiast Sejm decyduje o tym przyjmując odpowiednią uchwałę.
„Hazard” z referendum lokalnym w sprawie odwołania wójta, burmistrza lub prezydenta
Jak informujemy w tym artykule (link), jest kilka sytuacji, w których rada gminy lub miasta może zainicjować referendum lokalne w sprawie odwołania odpowiednio wójta gminy lub burmistrza czy też prezydenta miasta. Spośród tych sytuacji tylko referendum spowodowane nieudzieleniem absolutorium nie niesie dla rady żadnych potencjalnych dodatkowych i nieprzyjemnych konsekwencji. Natomiast na podstawie artykułu 67 pkt 3 ustawy o referendum lokalnym jeżeli rada zainicjuje referendum odwoławcze z jakiegokolwiek innego powodu (w tym nawet w przypadku nieudzielenia wójtowi, burmistrzowi lub prezydentowi wotum zaufania dwa lata z rzędu), podejmuje pewne ryzyko. Jeżeli bowiem w referendum weźmie udział wystarczająca liczba mieszkańców, aby było ono ważne, a ponad połowa ważnych głosów została oddana przeciwko odwołaniu, skutkuje to zakończeniem działalności rady.
Wyłączenie okręgu wyborczego
Dość zapewne rzadka sytuacja została przewidziana w ustawie o samorządzie gminnym (artykuł 4f) w powiązaniu z przepisami kodeksu wyborczego (artykuł 390, §5). Teoretycznie jednak może się zdarzyć, że z danej jednostki samorządu terytorialnego wydzielony zostanie obszar o wielkości części, całości lub więcej, niż okręgu wyborczego, który zostaje potem włączony do nowej jednostki. Jeżeli tego typu sytuacja miałaby miejsce, powoduje to wygaśnięcie mandatu zamieszkałego na tym terenie radnego. Jeżeli zaś zmian takich nastąpiłoby tak dużo, że spowodowałyby to zmniejszenie liczebności rady poniżej 3/5 ustawowej ich liczby, to wtedy taka rada zostaje rozwiązana.
Tekst: Herbert Gnaś
Fot. III sesja Rady m.st Warszawy Sala Warszawska PKiN 2018, autor: Adrian Grycuk, Wikipedia