Wójt, burmistrz i prezydent, jak i starosta mogą zostać w różnych okolicznościach odwołani z pełnionego stanowiska. Jednakże w przypadku pierwszych trzech funkcji możliwości te są znacznie większe. Najistotniejszą różnicą w tym kontekście jest brak możliwości odwołania starosty w referendum odwoławczym
Możliwości odwołania wójta, burmistrza lub prezydenta
Obecnie mieszkańcy gmin i miast dysponują możliwością odwołania wójta, burmistrza lub prezydenta w referendum lokalnym. Z taką sytuacją mamy jednak do czynienia dopiero od około 20 lat, ponieważ od 2003 roku zaczęły obowiązywać przepisy umożliwiające zorganizowanie referendum odwoławczego także wobec wójta, burmistrza i prezydenta. Było to naturalną konsekwencją innej nowelizacji, ponieważ na mocy nowych regulacji wójtowie, burmistrzowie i prezydenci miast od 2002 roku mieli być wybierani w bezpośrednich wyborach, zamiast jak dotąd przez rady, które do tej pory jako jedyne mogły odwołać pełniące te funkcje osoby ze stanowiska.
Do zainicjowania referendum odwoławczego przez radę może dojść w sytuacji, gdy osobie kierującej sprawami gminy gminy lub miasta rada nie udzieli absolutorium z wykonania budżetu (sytuacja obligatoryjna) lub nie udzieli mu wotum zaufania w dwóch kolejnych latach. Zainicjowanie referendum odwoławczego przez radę gminy lub miasta możliwe jest również w innych przypadkach, jednakże w takiej sytuacji wymagany jest wniosek przynajmniej ¼ radnych. Opiniuje go komisja rewizyjna, a sama uchwała jest przyjmowana większością 3/5 głosów. Jeżeli zaś taki wniosek nie zostanie przyjęty, kolejny można złożyć dopiero po 12 miesiącach. Referendum może również zostać zorganizowane na wniosek stosownej liczby mieszkańców.
W jakich sytuacjach możliwe jest odwołanie starosty?
W odróżnieniu do funkcji wójta, burmistrza lub prezydenta odwołanie starosty jest bardziej skomplikowane. Przede wszystkim, jak zostało to już wcześniej zasygnalizowane, osoby pełniącej tę funkcję nie są w stanie odwołać sami mieszkańcy. Również mieszkańcy nie mają bezpośredniego wpływu na wybór starosty, ponieważ jest on wybierany, tak jak i cały zarząd, przez radę powiatu, przy czym starosta jako jedyny jest wybierany bezwzględną większością głosów. Nie można wykluczyć, że gdyby na pewnym etapie w Polsce zadecydowano, że również starosta byłby wybierany w wyborach bezpośrednich – również jako mieszkańcy uzyskalibyśmy możliwość odwołania go w referendum odwoławczym.
Aktualnie takiej możliwości nie przewiduje bowiem ustawa o referendum lokalnym, jak i ustawa o samorządzie powiatowym. A zatem starostę może odwołać tylko i wyłącznie rada powiatu. Możliwe jest to jednak tylko w określonych w ustawie o samorządzie powiatowym sytuacjach. Przede wszystkim na mocy ust. 1 artykułu 30 oraz ust. 10 artykułu 30a jeżeli zarząd powiatu odpowiednio nie uzyska absolutorium lub nie otrzyma wotum zaufania, oznacza to automatycznie złożenie wniosku o odwołanie zarządu.
Odwołanie starosty przez radę powiatu jest również możliwe w innych sytuacjach, niż nieudzielenie absolutorium lub nieudzielenie wotum zaufania, o czym wspomniano w artykule 31. W tym przypadku konieczne jest jednak wnioskowanie o to przez co najmniej ¼ radnych. Wniosek ten musi zostać odpowiednio uzasadniony, a ponadto swoją opinię musi wyrazić komisja rewizyjna. Głosowanie na forum rady w sprawie odwołania starosty w takim przypadku ma miejsce nie wcześniej, niż miesiąc po złożeniu wniosku. W głosowaniu taki wniosek musi zostać poparty przez przynajmniej 3/5 członków rady. Jeżeli jednak konieczna większość nie zostanie uzyskana, przez kolejnych 6 miesięcy złożenie kolejnego wniosku nie będzie możliwe. Odwołanie starosty w takiej sytuacji jest równoznaczne z odwołaniem całego zarządu powiatu.
Herbert Gnaś
Fot. Greenpeace Polska, flikr.com