Referendum lokalne jest ważną formą sprawowania kontroli przez mieszkańców nad organami władz samorządowych, pozwala im bowiem je odwołać. Z czyjej inicjatywy jednak może się ono odbyć? Na czyj wniosek takie referendum może zostać zorganizowane?
Kiedy inicjatywa leży po stronie władz samorządowych, a konkretnie rady gminy lub miasta?
Zgodnie z ustawą o samorządzie gminnym rady możliwość zainicjowania tzw. referendum odwoławczego mają gminy lub miasta. Istnieje przede wszystkim sytuacja, w której inicjatywa o zorganizowaniu referendum ma miejsce niejako z automatu. Dzieje się to w przypadku (artykuł 28a ustawy o samorządzie gminnym), jeżeli rada gminy lub miasta nie udzieli wójtowi, burmistrzowi lub prezydentowi absolutorium z wykonania budżetu za ubiegły rok.
Jest tutaj jeden warunek: uchwała w tej sprawie musi zostać podjęta najwcześniej na 9 miesięcy od momentu, kiedy wójt, burmistrz lub prezydent został wybrany oraz najpóźniej na 9 miesięcy przed tym, jak zakończy się jego kadencja. Rada po wysłuchaniu aktualnie pełniącej wspomnianą funkcję osoby i po zapoznaniu się z opinią regionalnej izby obrachunkowej (nieudzielenie absolutorium musi być związane z samym faktem niewywiązania się z wykonania budżetu, a nie tylko być spowodowane np. rozgrywkami politycznymi) podejmuje w tej sprawie stosowną uchwałę, która przyjmowana jest bezwzględną większością głosów, a głosowanie jest imienne.
Inną sytuacją, w której to rada może zadecydować o przeprowadzeniu referendum lokalnego w sprawie odwołania wójta, burmistrza lub prezydenta jest nieudzielenie przez tę radę wotum zaufania w dwóch latach z rzędu (artykuł 28aa, ustęp 10). W tej jednak sytuacji tylko może, ale nie musi, nie dzieje się to wtedy automatycznie. Ale aby zainicjować tzw. referendum odwoławcze rada gminy lub miasta nie potrzebuje „aż takich” powodów, jak brak absolutorium lub wotum zaufania. Mogą to być i inne powody, tylko w tej sytuacji (artykuł 28b) wymagany jest wniosek przynajmniej ¼ radnych. Opiniuje go komisja rewizyjna, a sama uchwała jest przyjmowana większością 3/5 głosów. Jeżeli zaś taki wniosek „nie przejdzie”, kolejny można złożyć dopiero po 12 miesiącach.
Referendum odwoławcze organizowane na wniosek mieszkańców
Oczywiście z inicjatywą mogą wyjść też sami mieszkańcy danej gminy lub miasta. Ustawa o referendum lokalnym daje tutaj trzy możliwości. Mogą to zrobić:
- grupa co najmniej 15 mieszkańców mających prawo wybierania przedstawicieli do organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego, natomiast na poziomie gminy grupa 5 osób mająca takie prawo;
- statutowa struktura terenowa partii politycznej, oczywiście działająca w gminie lub mieście;
- posiadająca osobowość prawną i działająca na danym terenie organizacja społeczna.
Następnie możliwe staje się złożenie wniosku w sprawie przeprowadzenia referendum odwoławczego. Musi on zyskać poparcie 10% mieszkańców w przypadku referendum na poziomie gminy lub powiatu, natomiast w przypadku województwa próg ten wynosi 5%. Konieczne jest zatem zebranie takiej właśnie liczby podpisów. Pamiętajmy, że „przy pomocy” referendum możemy także odwołać tak radę powiatu, jak i sejmik wojewódzki. Odnośnie zaś poziomu gminy i miasta: tutaj wniosek może dotyczyć odwołania wójta, burmistrza lub prezydenta, rady gminy/rady miasta, ale można też odwołać zarówno „głównego” włodarza, jak i radę jednocześnie, w czasie jednego i tego samego referendum. Wniosek zaś można złożyć najwcześniej 10 miesięcy od momentu wybrania danego organu, 10 miesięcy po tym, jak miało miejsce ostatnie referendum w takiej samej sprawie, ale nie później, niż na 8 miesięcy przed końcem kadencji.
Tekst: Herbert Gnaś
Grafika: Jeff Djevdet, flickr.com