Wiemy, że istnieje coś takiego, jak referendum lokalne. Najczęściej też kojarzymy je z tym, że dzięki niemu możemy odwołać wójta, burmistrza lub prezydenta miasta, który zdaniem mieszkańców nie sprawdza się na swoim stanowisku. Jednakże spraw, których może dotyczyć referendum lokalne jest znacznie więcej.
Z jakiego powodu można zorganizować referendum lokalne?
Kwestię tę reguluje artykuł 2 ustawy z dnia 15 września 2000 r. o referendum lokalnym. I tak zgodnie z ustawą mieszkańcy danej jednostki samorządu terytorialnego w drodze referendum mają możliwość:
- odwołać organ stanowiący danej jednostki;
- odwołać wójta gminy, burmistrza lub prezydenta miasta, również przed upływem ich kadencji;
- podjąć decyzję o samoopodatkowaniu się;
- wypowiedzieć się w sprawie „sposobu rozstrzygania sprawy dotyczącej tej wspólnoty [lokalnej], mieszczącej się w zakresie zadań i kompetencji organów danej jednostki”, jak zostało to zapisane w ustawie;
- a także wypowiedzieć się w „innych istotnych sprawach, dotyczących społecznych, gospodarczych lub kulturowych więzi łączących tę wspólnotę”
Referendum odwoławcze – kogo można odwołać, a kogo nie?
W drodze referendum mieszkańcy danej jednostki samorządu terytorialnego, czyli gminy, powiatu lub województwa mogą odwołać organ stanowiący danej jednostki, czyli odpowiednio radę gminy lub miasta, radę powiatu, a nawet sejmik wojewódzki. W przypadku powiatu reguluje to ustawa o samorządzie powiatowym (artykuł 10), a w przypadku województwa ustawa o samorządzie wojewódzkim (artykuł 17). Sprawa takiego referendum w przypadku gminy regulowana jest przez szereg przepisów wynikających tak z ustawy o samorządzie gminnym, jak i ustawy o referendum lokalnym. Należy jednak pamiętać o jednej istotnej kwestii: można jedynie odwołać np. radę jako całość, a nie konkretnego radnego.
Mieszkańcy mogą także odwołać wójta, burmistrza lub prezydenta. Nie mamy jednak możliwości odwołania np. starostów powiatowych lub np. marszałków województwa. Można tutaj dopatrzyć się logicznego uzasadnienia tego faktu. Jak piszemy w artykule o podstawach prawnych referendum lokalnego pierwotnie np. wójtów, burmistrzów i prezydentów również w drodze referendum nie można było odwołać. Zmieniło się to dopiero w momencie, w którym zaczęliśmy ich wybierać w wyborach bezpośrednich. A jak wiadomo np. na wybór starosty bezpośredniego wpływu nie mamy.
Referendum lokalne – jakie inne decyzje można w nim podjąć?
W drodze referendum można podjąć również inne decyzje. Specyficzną jest ta o tzw. samoopodatkowaniu się mieszkańców na cele publiczne. Decyzję tę mogą podjąć tylko i wyłącznie mieszkańcy i tylko poprzez głosowanie w referendum. Decydują w ten sposób o nałożeniu na siebie dodatkowych obowiązków o charakterze podatkowym, które nie wynikają z ustaw. Taką możliwość przewiduje artykuł 54 ustęp 2 ustawy o samorządzie gminnym.
Dodatkowe „powody” dla zorganizowania referendum lokalnego są „dostępne” na poziomie gminy. Przede wszystkim istnieje możliwość zorganizowania referendum w sprawie utworzenia, połączenia, podziału i zniesienia gminy oraz ustalenia granic gminy, z dwoma jednak zastrzeżeniami: przewidywane dochody mieszkańców nowej lub zmodyfikowanej gminy nie mogą być zbyt niskie, a nowa gmina nie może być mniejsza od najmniejszej polskiej gminy pod koniec roku poprzedzającego referendum (artykuł 4c ustawy o samorządzie gminnym). Ocenia to wojewoda. Generalnie w referendum mieszkańcy mają możliwość wypowiedzieć się w wielu sprawach dotyczących funkcjonowania ich jednostki samorządu terytorialnego, jednakże referendum nie może być przeprowadzone np. celem dokonania rozstrzygnięcia w sprawie indywidualnej, które jest dokonywane w formie decyzji administracyjnej.
Tekst: Herbert Gnaś
Fot. Jeff Djevdet, flickr.com